[συμπόσιο εξ αγγείου
ευρισκομένου εις το μουσείον του Λούβρου]
Oι απόψεις των προγόνων μας για την διατροφή
Η Γευσιγνωσία Γεύση, μια από τις αισθήσεις του ανθρώπου.
Η Γευσηγνωσία (μέρος 1ον)
Γεύση μια από τις αισθήσεις του
ανθρώπου. Η γνώση της γεύσεως ήτο ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των αρχαίων
Ελλήνων. Ο πρώτος λαός που έκανε «τέχνη» τη γεύση του ήταν χωρίς καμία
αμφιβολία οι αρχαίοι Έλληνες. Η γεύση
είναι άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένη με την τροφή τους. Η διατροφή τους αποτελεί τη
βασική διαφορά μεταξύ Έλληνος και Βαρβάρου.
Οι διασωθείσες πληροφορίες έρχονται από πολύ μακριά, ξεκινώντας από τον
Όμηρο στα έργα του Ιλιάδα και Οδύσσεια, τον Αθήναιο τον Ναυκρατίτη στο έργο του
«Δειπνοσοφιστές», όπου έχουν διασωθεί τα 15 από τα 30 μέρη του, τον ρωμαίο
Απίκιο, τον Φιλόξενο από τα Κύθηρα στο έργο του «ο Δείπνος», τον Ιππόλοχο από
την Αθήνα στην επιστολή του στον Λυγκέα
από την Σάμο, στην οποία περιγράφει τις εορταστικές εκδηλώσεις, μετά την
παρουσία του σε τραπέζι μακεδονικού γάμου, το οποίο σώζεται μέσα εις το
προαναφερθέν έργο του Αθήναιου «Δειπνοσοφιστές» και πολλούς άλλους γνωστούς και
αγνώστους.
Οι τροφές
έχουν σχέση με τις εποχές.
Ποτέ δεν είχαν τροφή του χειμώνος το καλοκαίρι και
το αντίστροφο όχι γιατί δεν μπορούσαν αλλά γιατί ήξεραν ότι τα εκτός εποχής δεν
είχαν σχεδόν καθόλου βιταμίνες και
ουσιαστική γεύση οπότε γιατί να χάσουν από την γεύση που τόσο πολύ
αγαπούσαν. Οι αρχαίοι έλεγαν : ηδονή στον ουρανίσκο και ελαφρύ στομάχι.
Ο Όμηρος μας πληροφορεί ότι
και οι Θεοί έχουν τις προτιμήσεις στις γεύσεις οι οποίες είναι απλές και
ωραίες. Λέει ότι η ωραιότερη τροφή τους είναι : το νέκταρ και η αμβροσία.
Ο Χρύσιππος μας λέει ότι οι
ήρωες παρασκεύαζαν μόνοι τους το φαγητό τους και ήταν περήφανοι γι’ αυτό.
Ήθελαν να έχουν μόνοι τους την φροντίδα της προσωπικής τους γεύσης και τους
άρεσε επίσης να δεικνύουν την δεξιότητά τους στη γεύση.
Ο Οδυσσέας έλεγε ότι μπορούσε να ανάψει φωτιά, να κόψει το
κρέας και να προσφέρει φαγητό όπως κανένας άλλος.
Ο Όμηρος λέει πως το φαγητό είναι μια ιεροτελεστία, γι’
αυτό μας διδάσκει ποιους πρέπει να καλέσουμε, λέγοντας ότι πρέπει αυτοί να
είναι από τους αρίστους και έντιμοι. Όπως επίσης μας διδάσκει ποιους δεν πρέπει
να καλούμε, αλλά ότι πρέπει να έρχονται μόνοι τους, δείχνοντας πως η παρουσία
τους είναι αναγκαία. Γιατί, ούτε το γονιό του, ούτε τον αδερφό του, ούτε τη
γυναίκα του, πρέπει κάποιος να καλέσει, γιατί αυτοί είναι ισότιμοι και είναι
ψυχρό να τους καλέσει. Αυτοί όταν μάθουν για το συμπόσιο, πρέπει μόνοι τους να
πάνε. Στον Όμηρο, οι ήρωες τρώνε καθιστοί στα συμπόσια και όχι ξαπλωμένοι. Δεν
έπαιρναν μαζί τους ό,τι περίσσευε από τον δείπνο, αλλά αφού χόρταιναν, άφηναν
τα υπόλοιπα, τα οποία η υπεύθυνη τα έπαιρνε και τα κρατούσε για να δώσει σε
κάποιο ξένο, που θα τύχαινε να έρθει.
Ο Αθήναιος ο Ναυκρατίτης μας
λέγει ότι : Αρχή και ρίζα κάθε αγαθού είναι η ευχαρίστηση της γαστέρας και τα
σοφά και τα ανώτερα που μ’ αυτήν συσχετίζονται. Στο έργο του «Δειπνοσοφιστές»
μια από τις πηγές του είναι ένας γραμματικός από την Ταρσό ο Διοσκουρίδης, ο
οποίος είχε γράψει ανάμεσα και σε άλλα έργα, ένα σύγγραμμα για τις συνήθειες
των ηρώων της εποχής του Ομήρου. Ο άνθρωπος ο πραγματικά ελεύθερος, λέει ο
Αθήναιος, πρέπει να απολαμβάνει τη ζωή του, αλλιώς καλύτερα να χωθεί βαθιά μέσα
στη γη, ή κάποιο βάραθρο να γκρεμιστεί και να χαθεί για πάντα στα Τάρταρα της
γης. Η απόλαυση προϋποθέτει επιθυμία, μετά έρχεται η ικανοποίηση.
Στους «Δειπνοσοφιστές» έχουμε πληροφορίες για τις γεύσεις των τροφών, το
πώς μαγειρεύονταν , το πώς πρέπει να τρώγονται, πότε είναι καλές και πότε όχι,
όπως και γι’ αυτούς που το φαγητό και το ψήσιμό του ήταν μια ολόκληρη τέχνη.
Ο γιατρός Δάφνος μας λέει ότι
: Τα νυχτερινά δείπνα είναι ωφέλιμα για το σώμα, επειδή το άστρο της Σελήνης
βοηθάει στην πέψη των τροφών. Επίσης πιο εύπεπτο είναι το κρέας από ζώα που
θυσιάζονται νύχτα σε ιερά και από τους καρπούς οι περισσότεροι ωριμάζουν
καλύτερα στο φως της σελήνης.
Ο Ησίοδος λέει : Να καλούμε στα συμπόσια όσους κατοικούν
κοντά στο σπίτι μας. Γιατί οι φίλοι που μένουν μακριά δεν είναι φίλοι.
Ο
κωμωδιογράφος Απολλόδωρος :
Μόλις περάσεις το κατώφλι ενός φιλικού σου σπιτιού, Νικοφώντα, θα νιώσεις
αμέσως τη φιλική ζεστασιά. Πρώτα θα έρθει ο γελαστός θυρωρός, έπειτα ο σκύλος
θα τριφτεί στα πόδια σου και κάποιος θα σε βάλει να καθίσεις.
Ο Τίμωνας : Απ’ όλα τα κακά,
το πρώτο είναι η επιθυμία.
Ο Άμφις : Να μην παραλείπεις
ποτό που σου προσφέρεται δωρεάν. Αντίθετα να το επιδιώκεις.
Ο Ιπποκράτης στο βιβλίο του «
Περί Τόπων» : Τα καλύτερα νερά είναι αυτά που ρέουν από υψηλούς τόπους.
Ο Αντιφάνης : Είναι θεϊκός ο
βίος, όταν έχεις τον τρόπο να γευματίζεις δωρεάν, χωρίς να χρειάζεται να κάνεις
υπολογισμούς στο κεφάλι σου.
Ο Άλεξις : Αν δεις άνθρωπο να
γευματίζει μόνος του, ή ποιητή να μην του αρέσει η μουσική και το τραγούδι, να
ξέρεις ότι ο μεν πρώτος χάνει την μισή του ζωή, ο δε δεύτερος την μισή του
τέχνη, ενώ και οι δύο μόλις και μετά βίας ζουν. Δε μεθώ τόσο ώστε να χάσω τον
έλεγχο, αλλά τόσο μόνο, όσο χρειάζεται για να βγαίνουν πιο εύκολα οι λέξεις από
το στόμα μου. Κάθε μοχθηρό τον λένε συκοφάντη. Όμως αυτό είναι κακό, γιατί το
όνομα του σύκου έπρεπε να συνδυαστεί με κάτι καλό και ευχάριστο και όχι με την
κακία. Απορώ πώς έγινε και ενώθηκε για πάντα το γλυκό με το κακό. Εγώ έχω όσα
χρειάζονται και μισώ τα περιττά. Στις υπερβολές δεν υπάρχει τέρψη, αλλά μόνο
πολυτέλεια. Τα περιττά έχουν μεγάλη δαπάνη, αλλά δεν προσφέρουν καμιά ηδονή.
Ο
Επίκουρος : Δεν μπορώ να καταλάβω ποια ευχαρίστηση υπάρχει, αν αφαιρέσω τη
γεύση και την αφροδίσια ηδονή.
Ο
Έρμιππος λέει : Τι καλά έφερε ο Διόνυσος στους ανθρώπους από τα ταξίδια
στην θάλασσα ;
Από την Κυρήνη σίλφιο και δέρμα από βόδι, από τον Ελλήσποντο σκουμπριά
και απ’ όλα τα παστά, από την Θεσσαλία πλιγούρι και βοδινές μπριζόλες, από τη
Σιτάλκη ψώρα για τους Λακεδαιμόνιους και από τον Πέρδικκα πλοία με ψέματα, οι
Συρακούσιοι παράγουν τυρί και να βουλιάζει ο Ποσειδώνας όλους τους Κερκυραίους,
που πάντα διαφωνούν, με τα καράβια τους.
Από την Αίγυπτο τα ιστία και τα βιβλία, από την Συρία το λιβάνι και από
την καλή Κρήτη για τους Θεούς τα κυπαρίσσια, από την Λιβύη ελεφαντόδοντα, για
το εμπόριο. Από την Ρόδο τις σταφίδες και τα σύκα, από την Εύβοια απίδια και
μήλα. Από την Φρυγία δούλους και από την Αρκαδία συμμάχους.
Οι Παγασές μας στέλνουν δούλους κι οι Παφλαγόνες μας στέλνουν στολίδια
του δείπνου, τα αφράτα αμύγδαλα. Κι οι χουρμάδες και το σιμιγδάλι από την
Φοινίκη. Και από την Καρχηδόνα οι τάπητες και ποικιλία προσκεφάλια.
Ο Πίνδαρος : Το νερό είναι το
καλύτερο απ’ όλα όσα πίνουμε.
Ο Εύβουλος : Όσοι πίνουν μόνο
νερό, είναι εφευρετικοί.
Ο Σοφιστής
Καλλισθένης, ο Αριστόβουλος και ο Χάρης στις ιστορίες τους γράφουν : Σ' ένα σuμπόσιο
προσφέρθηκε ένας άκρατος οίνος στον Αλέξανδρο, κι αυτός απώθησε τον κύλικα. Τον
ρώτησαν γιατί δεν πίνει, κι αυτός απάντησε: δεν θέλω ο Αλέξανδρος να πιει και
τον Ασκληπιό να χρειαστεί.
Ο Θεόπομπος στο βιβλίο του
των «Φιλιππικών» : Το πολύ φαγητό και η κρεατοφαγία μειώνει την πνευματική
διαύγεια και κάνει την Ψυχή του ανθρώπου να γίνεται σκληρή και να γεμίζει οργή.
Ο Ευριπίδης : Η ευτυχία δεν
είναι μέσα στο φαγητό, αλλά. στο μέτρο.
Ο Πολίοχος : Κανένας δεν
ασχολείται με τα κρεμμύδια, όταν το τραπέζι του είναι γεμάτο με άφθονα κρέατα.
Ο Αναξαγόρας στο σύγγραμμα
του «Περί φύσεως» : Το ασπράδι του αυγού λέγει είναι το γάλα της όρνιθας.
Ο Βακχυλίδης: Καράβια από την
Αίγυπτο, φορτωμένα με σιτάρι, φέρνουν τον καρπό που είναι πλούτος. Όποιος τρώει
συχνά γίνεται νωθρός, όμως όποιος πίνει κάπου-κάπου λίγο κρασί πάντα θα τα έχει
τετρακόσια
Ο Αλέξανδρος : Το νέκταρ δεν
είναι ποτό, αλλά. Τροφή των θεών.
Ο Αντισθένης : Είναι αγαθό η
απόλαυση, αν δεν μετανιώσει κάποιος μετά, γι’ αυτήν.
Ο Αντιφάνης λέγει για τις
ιδιαιτερότητες κάθε πόλης : Από την Ηλεία τον μάγειρα, από το Άργος το καζάνι,
την Φλιούντα το κρασί, από την Κόρινθο τα στρώματα, τα ψάρια από την Σικυώνα,
από το Αίγιο τις αυλητρίδες, το τυρί από την Σικελία, αρώματα από την Αθήνα και
χέλια από την Βοιωτία..
Ο
Έριφος : Ωραίο και πολύτιμο είναι το λίγο, σε όλα τα πράγματα.
Ο
Σέλευκος : Τα πολύ παλιά τα χρόνια δεν συνήθιζαν να μεθούν, ούτε να
χαίρονται άλλες απολαύσεις, αλλά να πίνουν μόνο για τους Θεούς. Γι’ αυτό
ονόμαζαν αυτές τις συγκεντρώσεις συμπόσια και δείπνα και μεθύσια.
Ο Ευριπίδης λέει : Παρόλο που προσφέρουν μικρές θυσίες (τέλη)
στους θεούς τους, είναι πιο ευσεβείς απ’ αυτούς που θυσιάζουν βόδια – εδώ η
λέξη τέλος , σημαίνει θυσία. Τελετές ονομάζουμε τις γιορτές που γίνονται
ακολουθώντας κάποιες θρησκευτικές παραδόσεις, τελώ σημαίνει ξοδεύω, πολυτελείς
αυτοί που ξοδεύουν πολλά και ευτελείς αυτοί που ξοδεύουν λίγα.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι την εποχή που ο Αθήναιος έγραψε τους
«Δειπνοσοφιστές» δεν υπήρχαν στον τότε γνωστό κόσμο : πατάτες, ντομάτες,
πιπεριές, μελιτζάνες, καλαμπόκι, μανιτάρια, σοκολάτα. Αρκετοί από τους ανωτέρω
έχουν διασώσει με τα συγγράμματά τους συνταγές φαγητών, εκ των οποίων τα
περισσότερα δεν μπορούν να φτιαχτούν γιατί υλικά τους δεν υπάρχουν σήμερα,
κυρίως όσον αφορά τα βότανα.
Μέσα στις γεύσεις δεν είναι μόνο τα φαγητά αλλά και το κρασί, το γάλα
της Αφροδίτης όπως το ονομάζει ο Αριστοφάνης.
Τη σωστή αναλογία νερού και κρασιού τη
διδάχθηκαν οι Αθηναίοι από τον βασιλιά Αμφικτύωνα και γι’ αυτό έκτισαν του
Ορθού Διονύσου, γιατί τότε είναι ορθός, όταν πίνεται με μέτρο και σωστά
νερομένο.
Ο Αθήναιος αναφέρει για τα κρασιά : Κρασί φοινικικό, της Κερκύρας το
κρασί είναι καλό όταν παλιώσει, της Θάσου το γλυκό κρασί μυρίζει μήλο, το κρασί
της Μένδης είναι ελαφρό, της Χίου το κρασί γλυκό, τα κρασιά της Ζακύνθου και
Λευκάδος ζαλίζουν, της Κιλικίας είναι μαλακτικό κρασί από την Λάμψακο, της
Κορίνθου το κρασί είναι κακό, μαύρο είναι το Σκιαθίτικο, το Ναξιώτικο είναι
νέκταρ, μα το κρασί της Λέσβου με κανένα δεν συγκρίνεται. Το Αλεξανδρινό κρασί
λέγεται Μαρεώτις, από το όνομα της λίμνης. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν αμπέλια
και πολύ εύγεστα κρασιά.
Πολλοί είναι οι ήρωες που έπιναν πολύ κρασί, όπως ο Νέστορας της Πύλου,
ο Αγαμέμνονας των Μυκηνών, και όπως μας λέει ο Αχιλλέας ο Νέστορας και στην μεγαλύτερη
μάχη δεν αποφεύγει το κρασί. Εδώ θα πρέπει να αναφερθούν οι συμβουλές που μας
δίνουν κάποιοι από τους αρχαίους προγόνους μας όσο αφορά το κρασί, και την
συμπεριφορά μας απέναντί του.
Ο
Όμηρος : όποιος πίνει μπορεί να ωφεληθεί.
Ο Άμφις ο κωμωδιογράφος μας λέει για το κρασί ότι : μες το
κρασί υπάρχει κάποια λογική, ενώ αυτοί που πίνουν νερό είναι ανόητοι.
Ο
Ηρόδοτος : όταν κατεβαίνει το κρασί στο σώμα, επιπλέουν τα κακά λόγια.
Ο
Άλεξις : το παλιό κρασί δεν είναι μόνο για να μας ευχαριστεί, αλλά κάνει
και καλό στην υγεία μας. Βοηθάει στο να χωνεύονται πιο εύκολα οι τροφές, δίνει
δύναμη στο σώμα, κάνει το αίμα πιο κόκκινο, βοηθάει την κυκλοφορία του και μας
προσφέρει ήσυχο ύπνο.
Και συμπληρώνει ότι : η φύση του ανθρώπου και του κρασιού είναι
διαφορετική, ο μεν άνθρωπος όσο γερνάει τόσο πιο άσχημος γίνεται, το δε κρασί
όσο παλιώνει γίνεται περιζήτητο.
Οι γνώσεις, οι θέσεις και απόψεις πάνω στα
φαγητά και κρασιά των προγόνων μας βλέπουμε ότι είναι πάντα χρήσιμες και επίκαιρες
γιατί η γεύση ήταν μία ολόκληρη επιστήμη.
Άρθρο του συγγραφέως Ομήρου
Ερμείδη εις το περιοδικό ΑΝΕΞΗΓΗΤΟ – Μαΐου 2005
Επίσης εμπεριέχεται εις το ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ από το 1998 έως το 20120
Τέλος α μέρους
https://ygeiaerwtaspsyxikhygeia.blogspot.com/
- Επιτρέπεται η αναδημοσίευση του
περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει
ενεργός σύνδεσμος (link). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που
ισχύουν στην Ελλάδα.
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση
της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων,
παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι
απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.
Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς
απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’
οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.
