Έρευνα αποκαλύπτει ότι τα μικρόβια στο έντερο επηρεάζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, και η αποκατάσταση της ισορροπίας αυτών των μικροργανισμών μπορεί να αποτελεί την απάντηση για πολλά προβλήματα, από τους τραυματισμούς στην σπονδυλική στήλη μέχρι τη βλάβη από εγκεφαλικό επεισόδιο και τις νοητικές ασθένειες.
Φανταστείτε ότι μετά από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα έχετε σοβαρή κάκωση του νωτιαίου μυελού. Είστε παράλυτοι από το λαιμό και κάτω με σοβαρή νευρική βλάβη. Ο νευρολόγος σας ξεκινά μια θεραπεία με προβιοτικά, βιταμίνες και θρεπτικά συστατικά για να τροφοδοτήσει κάποια βακτήρια και να τονώσει το ανοσοποιητικό σας σύστημα. Κατά τη διάρκεια των επόμενων εβδομάδων, εξετάζονται διαρκώς δείγματα κοπράνων, ούρων και αίματος, για να μετρηθούν οι δείκτες των τύπων βακτηρίων που αναπτύσσονται στο έντερό σας. Κάνετε μεταμόσχευση βακτηρίων στο κόλον σας από έναν υγιή «δότη» και εξετάζεται η διατροφή και τα προβιοτικά σας για να παρακολουθείται η απόκριση του ανοσοποιητικού σας συστήματος και των μικροβίων, ελπίζοντας ότι αυτό θα τα ενθαρρύνει να ξεκινήσουν την αυτο-αποκατάσταση του νευρικού σας συστήματος που έχει υποστεί βλάβη.
Ακούγεται σαν απάτη; Είναι περισσότερο σαν ένα μακρινό, αλλά όχι αδύνατο, όνειρο ενός ταχέως αναπτυσσόμενου πεδίου της επιστήμης που μελετά τον τρόπο που τα βακτήρια που κατοικούν στο έντερό μας είναι στενά συνδεδεμένα με το νου μας και το κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ).
Πάρτε, για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη από επιστήμονες στο Κέντρο Αποκατάστασης Εγκεφάλου και Νωτιαίου Μυελού στο κρατικό Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Έδειξαν για πρώτη φορά ότι ένας τραυματισμός του νωτιαίου μυελού μεταβάλλει βαθιά τα είδη των μικροβίων που ζουν στο έντερο. Επιπλέον, τα ποντίκια που έλαβαν αντιβιοτικά πριν από βλάβη του νωτιαίου μυελού κατακλύζονταν από ανθεκτικά στα αντιβιοτικά μικρόβια (superbugs) στο εντερικό τους σύστημα και έτσι υπέστησαν ακόμα χειρότερη βλάβη των νεύρων και η αποκατάσταση ήταν πιο δύσκολη. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι τα ποντίκια που είχαν υποστεί τραύματα του νωτιαίου μυελού και έλαβαν ζωντανά «φιλικά βακτήρια» με τη μορφή προβιοτικών σκευασμάτων – υπέστησαν λιγότερη νευρική βλάβη και είχαν καλύτερη αποκατάσταση της βλάβης από ό, τι τα τραυματισμένα ποντίκια που δεν έλαβαν προβιοτικά.1
Διπλή εγκεφαλική επικοινωνία
Το έντερο έχει μήκος περίπου 6-10 μέτρα και κάθε τετραγωνικό εκατοστό του αποικείται από εκατοντάδες είδη βακτηρίων, ιών, μυκήτων και αρχαίων (μονοκύτταροι μικροοργανισμοί που παλαιότερα ονομάζονταν αρχαιοβακτήρια) που σε σύνολο φτάνουν περίπου τα 100 τρισεκατομμύρια. Αυτοί οι οργανισμοί είναι απασχολημένοι με το να αναπαράγονται, να ανταγωνίζονται για τροφή, να βοηθούν στην πέψη της δικής μας τροφής, να αποικοδομούν τις τοξίνες μας και να παράγουν μια σειρά από υποπροϊόντα (βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και αντιφλεγμονώδεις παράγοντες) που «επικοινωνούν» με το ανοσοποιητικό μας σύστημα και το ΚΝΣ, τα οποία με τη σειρά τους επηρεάζουν τον εγκέφαλό μας, τις ορμόνες μας, την καρδιά μας και πολλά άλλα.
Το μικροβίωμα, αυτός ο μικροσκοπικός κόσμος χιλιάδων ειδών βακτηρίων, ιών και άλλων μικροβίων που κατοικούν μεταξύ άλλων στο έντερο, το στόμα, το δέρμα, τη μύτη, αποτελεί έναν από τους πιο εκπληκτικούς επαναστατικούς τομείς έρευνας.
Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι αυτά τα μικρόβια, τα οποία αντιμετωπίζονται ως παράγοντες ασθένειας που πρέπει να καταπολεμηθούν με αποστειρώσεις και αντιβιοτικά, στην πραγματικότητα εκτελούν πολλές λειτουργίες ζωτικής σημασίας για εμάς. Βοηθούν στην πέψη των τροφών μας, παράγουν τις βιταμίνες μας, ανταγωνίζονται με παθογόνους παράγοντες για να μας υπερασπιστούν, μετατρέπουν τους μεταβολίτες που ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και, όπως δείχνουν οι τελευταίες έρευνες, δίνουν εντολές στο ΚΝΣ και τον εγκέφαλο.
Για δεκαετίες, οι εναλλακτικοί θεραπευτές επικεντρώνονται στις υπεραναπτυγμένες μολύνσεις από μύκητες (καντιντιάσεις και βακτηριακές ανισορροπίες) καθώς και στο «διαρρέον έντερο» που προκύπτει από τη βλάβη που προκαλούν αυτές οι υπεραναπτύξεις στην εντερική επένδυση, επισημαίνοντας ότι σε όλα αυτά οφείλεται ένα ευρύ φάσμα χρόνιων διαταραχών που περιλαμβάνουν και τις ψυχικές ασθένειες.
Τώρα, χάρη στη νέα τεχνολογία, η εμφάνιση της επιστήμης του μικροβιώματος επιβεβαιώνει τις θεωρίες τους. Αυτό που ξεκίνησε πριν από μια δεκαετία, ως έρευνα για το ρόλο των μικροβίων στις γαστρεντερικές παθήσεις, επεκτάθηκε γρήγορα, ώστε να περιλαμβάνει έρευνα για τον αντίκτυπο των μικροβίων στο ανοσοποιητικό σύστημα, το μεταβολισμό και τις νευρολογικές παθήσεις.
Η ικανότητα των μικροβίων να ελέγχουν τη συμπεριφορά μας παρουσιάστηκε πρόσφατα πειραματικά με το παράδειγμα ενός παρασίτου (Toxoplasma gondii) που «κυρίευσε» τους εγκεφάλους αρουραίων, χειριζόμενο τις σεξουαλικές και αμυντικές συμπεριφορές των ζώων για να ευνοήσει τη δική του αναπαραγωγή.2 Πράγματι, αποδεικνύεται ότι τα μικρόβιά μας μπορούν να χειριστούν τη διάθεσή μας καθώς επίσης και την ψυχική μας υγεία.
Ενώ οι ερευνητές έχουν περιγράψει εδώ και καιρό έναν «άξονα εντέρου-εγκεφάλου», υπάρχουν τώρα αυξανόμενες ενδείξεις για μία συνδετική διαδρομή εντέρου – μικροβίων – ανοσοποιητικού συστήματος – εγκεφάλου που δείχνει σταθερή επικοινωνία τεσσάρων κατευθύνσεων.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Οχάιο υποστηρίζουν στην έκθεσή τους ότι το μικροβίωμα του εντέρου επικοινωνεί άμεσα με το ΚΝΣ με την αλληλεπίδραση κυττάρων του ανοσοποιητικού και νευρικών ινών και έμμεσα με την έκκριση μεταβολιτών που παρακάμπτουν το φράγμα αίματος-εγκεφάλου.1 Καθώς το 70-80% των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος βρίσκονται στο έντερο, ειδικά στον λεμφικό ιστό που σχετίζεται με το έντερο – παράλληλα με τα μικρόβια, υπάρχει μια συνεχής επικοινωνία μεταξύ των δύο.
Άλλες παρόμοιες μελέτες μόλις αρχίζουν να συμπληρώνουν τις λεπτομέρειες του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί αυτή η επικοινωνία και να καθορίζουν τους ρόλους που διαδραματίζουν τα μικρόβια πέραν των υποψιών που υπήρχαν στο παρελθόν για νευρολογικές ασθένειες και ακόμη και για τραυματικές προσβολές. Αναδύεται έτσι ένα εξ ολοκλήρου νέο πεδίο, αυτό της «ανοσοψυχιατρικής», το οποίο επικεντρώνεται σε αυτό το σύστημα «εντέρου – ανοσοποιητικού συστήματος – εγκεφάλου».3
Όταν αλλάζουν τα μικρόβια του πεπτικού συστήματος
Πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν αποδειχθεί ότι διαταράσσουν το μικροβίωμα. Τα αντιβιοτικά που έχουν σχεδιαστεί για να θανατώνουν τα μικρόβια είναι τα πιο προφανή, αλλά και άλλα φάρμακα, όπως τα αντιόξινα, μπορούν να αλλάξουν το pH του εντέρου και να εξοντώσουν επιλεκτικά ορισμένα είδη βακτηρίων. Τα βαρέα μέταλλα όπως ο υδράργυρος και το αλουμίνιο έχουν επίσης εμπλακεί στη διάσπαση της μικροχλωρίδας,4 όπως το ίδιο συμβαίνει και με το άγχος. Οι τροφές που καταναλώνουμε και οι χημικές ουσίες που περιέχουν είναι επίσης υπεύθυνες για τις αλλαγές στο μικροβίωμα.
Η μελέτη του Οχάιο έδειξε συγκεκριμένα πώς ο τραυματισμός του νωτιαίου μυελού προκαλεί αλλαγές στους πληθυσμούς βακτηρίων στο έντερο. Αυτή η «δυσβίωση» προκαλεί βλάβη στην επένδυση του εντέρου, επιτρέποντας έτσι τη «βακτηριακή μετατόπιση», τη μετανάστευση βακτηρίων από τα έντερα σε περιοχές έξω από αυτά. Οι ερευνητές επιβεβαίωσαν ότι τα βακτήρια στα ποντίκια είχαν μετακινηθεί μετά από τραυματισμό του νωτιαίου μυελού από το έντερο στο αίμα και στο ήπαρ, στους νεφρούς, στους σπλήνες και στους ιστούς των λεμφαδένων. Αντίθετα, στα μη τραυματισμένα ποντίκια, τα εντερικά βακτηρίδια δεν βρέθηκαν ποτέ σε ιστούς έξω από το έντερο.
Επιπλέον, τα ποντίκια που έλαβαν αντιβιοτικά πριν από τον τραυματισμό υπέστησαν συνεχιζόμενη δυσβίωση, χειρότερα συμπτώματα και κακή ανάκαμψη. Όμως, οι τραυματισμένοι ποντικοί που έλαβαν προβιοτικά που περιείχαν οκτώ είδη γαλακτοβακίλλων και μπιφιδοβακτηρίων – είδαν μια «προστατευτική ανοσοαπόκριση» που εξασθένησε την προκαλούμενη φλεγμονή και επιπλέον βελτιώθηκε η κινητική ανάκαμψη.1
Αυτή η έρευνα σε ποντίκια ακολούθησε μια προηγούμενη μελέτη του 2016 σε ανθρώπους, η οποία επίσης διαπίστωνε ότι η βλάβη του νωτιαίου μυελού διαταράσσει την οικολογία των μικροβίων του εντέρου. “Τα αποτελέσματά μας αποδεικνύουν για πρώτη φορά ότι τα βακτήρια που παράγουν βουτυρικό είναι ιδιαίτερα μειωμένα στους ασθενείς με τραυματισμό του νωτιαίου μυελού σε σύγκριση με τα υγιή άτομα”.5
Αυτή η μελέτη ήταν ένα ακόμα παράδειγμα του κύματος της νέας έρευνας που συνέδεε τις αλλαγές στο μικροβίωμα με τον εγκέφαλο και τις νευρολογικές διαταραχές. Η σκιαγράφηση του μικροβιώματος έχει δείξει μια σαφή διαταραχή της ισορροπίας των ειδών σε διαταραχές που κυμαίνονται από το χρόνιο στρες και τις μεταβολές της διάθεσης μέχρι τον αυτισμό και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Αυτό που ακολουθεί είναι μερικά άλλα παραδείγματα της έρευνας που συνδέει το έντερο με τον εγκέφαλο.
Τραύμα από εγκεφαλικό
Μια μελέτη του 2016 διαπίστωσε ότι η πρόκληση εγκεφαλικών επεισοδίων σε ποντίκια αλλοίωσε το μικροβίωμα του εντέρου, ενεργοποιώντας μια ανοσοαπόκριση που πυροδότησε σήματα πίσω στον εγκέφαλο και έκανε επιδείνωσε τις αλλοιώσεις του εγκεφαλικού επεισοδίου.
Όμως όταν οι ερευνητές, από το Πανεπιστήμιο Ludwig Maximilian του Μονάχου στη Γερμανία, μεταμόσχευσαν βακτήρια κοπράνων από υγιή ποντίκια σε ποντίκια απαλλαγμένα από μικρόβια που είχαν υποστεί εγκεφαλικά επεισόδια, αυτά τα ποντίκια βελτιώθηκαν περισσότερο από την ομάδα ελέγχου που δεν είχε λάβει βακτηριακές μεταμοσχεύσεις.6
“Αυτά τα ευρήματα τονίζουν τον βασικό ρόλο του μικροβιώματος ως πιθανό θεραπευτικό στόχο για την προστασία της λειτουργίας του εγκεφάλου μετά από τραυματισμό”, κατέληξαν οι ερευνητές.6
Σκλήρυνση κατά πλάκας
Μια άλλη πρόσφατη μελέτη ανέλυσε το μικροβίωμα κοπράνων ασθενών με σκλήρυνση κατά πλάκας και συγκρίνοντάς το με μικροβιακά υγιείς μάρτυρες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ασθενείς με σκλήρυνση έχουν μία υποβόσκουσα εντερική δυσβίωση.
“Παρατηρήσαμε μια αυξημένη αφθονία των Pseudomonas, Mycoplana, Haemophilus, Blautia και Dorea σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας, ενώ η ομάδα ελέγχου έδειξε αυξημένη αφθονία σε Parabacteroides, Adlercreutzia και Prevotella.” 7
Αυτισμός
Πολυάριθμες μελέτες εξέτασαν το μικροβίωμα του εντέρου παιδιών με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού και διαπίστωσαν ότι οι κύριες βακτηριακές ομάδες (Firmicutes, Bacteroidetes, Fusobacteria και Verrucomicrobia) μεταβλήθηκαν σημαντικά, με τάση να υπερπληθύνονται με τα βακτήρια clostridia, Ruminococcus και Akkermansia muciniphila σε σύγκριση με τα υγιή άτομα ελέγχου.8
Αυτά τα ευρήματα αποτελούν μερική αιτιολόγηση του έργου του Δρ Άντριου Γουέικφιλντ, ο οποίος διερεύνησε τα γαστρεντερικά συμπτώματα των αυτιστικών παιδιών και βρήκε ζωντανούς ιούς από το εμβόλιο της ιλαράς στα έντερα αυτών των παιδιών.
Παρ ‘όλα αυτά, δεν έχουν πραγματοποιηθεί ουσιαστικά έρευνες για το αν οι ιοί και άλλα συστατικά εμβολίων μπορούν να αλλάξουν το εντερικό μικροβίωμα. Το ερώτημα παραμένει: τα φάρμακα που έχουν σχεδιαστεί για να επηρεάσουν το ανοσοποιητικό σύστημα -το μεσάζοντα στην επικοινωνία μεταξύ του εντέρου και του εγκεφάλου – έχουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις στο μικροβίωμα;
Νευρική ανορεξία
Μια εκπληκτική ανακάλυψη σχετικά με το μικροβίωμα είναι ότι σχετίζεται με την παχυσαρκία. Αυτό ανακαλύφθηκε αρχικά όταν ένα δείγμα περιττωμάτων από υπέρβαρη έφηβη μεταμοσχεύτηκε στη μητέρα της για να θεραπεύσει μια γαστρεντερική λοίμωξη (μια διαδικασία ρουτίνας για την ανθεκτική στα αντιβιοτικά λοίμωξη Clostridium difficile). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα η μητέρα να πάρει βάρος. Περαιτέρω έρευνες έδειξαν ότι μικρόβια του εντέρου ρυθμίζουν πράγματι το μεταβολισμό και παίζουν ρόλο στην αύξηση βάρους: η μεταφορά μικροβίων μπορεί να μεταφορά και την παχυσαρκία.
Τα μικρόβια έχει επίσης βρεθεί ότι διαταράσσονται και από τον υποσιτισμό και αυτό έχει αυξήσει το ενδιαφέρον για το ρόλο τους στη συνηθέστερη διατροφική διαταραχή, την ανορεξία, η οποία παραδοσιακά αντιμετωπίζεται ως ψυχολογική διαταραχή. Αποδεικνύεται ότι τα ανορεξικά άτομα έχουν υπερανάπτυξη στο έντερο του κυρίαρχου μικροβίου Methanobrevibacter smithii, το οποίο έχει βασικό ρόλο στην πέψη των υδατανθράκων και στην ενεργειακή απόδοση.9 Αυτό που δεν είναι γνωστό είναι ποια είναι η πρώτη: η δυσβίωση ή η ανορεξία;
Κατάθλιψη και άγχος
Όποιος έχει αισθανθεί ποτέ ναυτία ή έχει χάσει την όρεξή του λόγω θλίψης, φόβου ή σοκ, γνωρίζει ότι το στρες έχει αντίκτυπο στο έντερο. Έχει περάσει πάνω από μια δεκαετία από τότε που οι μελέτες σε ζώα άρχισαν να κάνουν τη συσχέτιση μεταξύ του στρες και των μεταβολών στα μικρόβια του εντέρου. Η σύνδεση μεταξύ άγχους, κατάθλιψης και στρες είναι καλά καθιερωμένη και δεκάδες μελέτες εξετάζουν τώρα το πώς αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν τα μικρόβια στο έντερο. Τα μεγάλα ερωτήματα – όπως το τι εμφανίζεται πρώτα, η αλλαγή μικροβίων ή η κατάθλιψη – δεν έχουν ακόμη απαντηθεί. Επειδή είναι αμφίδρομο, φαίνεται ότι η διόρθωση του μικροβιώματος του εντέρου μπορεί να είναι ένας νέος τρόπος αντιμετώπισης της κατάθλιψης.10
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Οι επιστήμονες είχαν προηγουμένως υποθέσει ότι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα θεραπείας με αντιβιοτικά, προκαλώντας «δυσλειτουργία του εντερικού μικροβιώματος», ενώ κάποια «αγχωτικά γεγονότα της ζωής» βρίσκονται μάλλον πίσω από αυτή τη μάλλον ελάχιστα κατανοητή διαταραχή παρά οι στρεπτοκοκκικές λοιμώξεις . “Καθώς ο ρόλος της μικροχλωρίδας για την τροποποίηση των βασικών παικτών στο ΚΝΣ καθίσταται σαφέστερος, δεν είναι παράλογο να πιστεύουμε ότι τα προβιοτικά μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη μετατροπή της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής σε μια πιο ανεκτή κατάσταση”, δήλωσε ο συγγραφέας JC Rees από τα Αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου Πρόληψης νοσημάτων.11
Ημικρανίες
Το στόμα και το έντερο των πασχόντων από ημικρανία, όπως φαίνεται, είναι γεμάτα με μεγαλύτερο αριθμό βακτηριακών στελεχών που τα καθιστούν πιο ευαίσθητα σε ορισμένες τροφές. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι οι ασθενείς με ημικρανίες έχουν υψηλότερα επίπεδα βακτηρίων που επεξεργάζονται νιτρικά και νιτρώδη, οδηγώντας σε μελέτες τροφίμων όπως το κρασί και τα επεξεργασμένα κρέατα, τα οποία είναι υψηλά σε νιτρώδη και νιτρικά, που «πυροδοτούν» τις ημικρανίες.
Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια πιστεύουν ότι τα βακτήρια στο στόμα και στο έντερο μπορούν να διαλύσουν και να επεξεργαστούν αυτά τα νιτρικά και νιτρώδη συστατικά πιο αποτελεσματικά από άλλα βακτήρια, προκαλώντας διαστολή των αιμοφόρων αγγείων στον εγκέφαλο, προκαλώντας έτσι ημικρανίες.12 Τα προβιοτικά με τη μορφή έκπλυσης στο στόμα μπορεί να αποτελούν μια μελλοντική θεραπεία βασισμένη σε μια τέτοια έρευνα.
Νόσος του Πάρκινσον
Μια φινλανδική μελέτη του 2015 μελέτησε τα μικρόβια κοπράνων 72 ασθενών με νόσο του Πάρκινσον και 72 υγιείς μάρτυρες και διαπίστωσε ότι η σχετική αφθονία των βακτηρίων της οικογένειας Enterobacteriaceae σε ασθενείς με τη νόσο του Πάρκινσον προκάλεσε θετική συσχέτιση με τη σοβαρότητα των δυσκολιών στάσης και βάδισης. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η εντερική δυσβίωση του μικροβιώματος ίσως σχετίζεται με το Πάρκινσον και αξίζει περαιτέρω μελέτη.13
Δίκοπο μαχαίρι
Όλες αυτές οι νέες έρευνες σημαίνουν αρκετή αναθεώρηση των παλαιών ιατρικών εγχειριδίων. Καθώς εμφανίζονται οι απρόβλεπτοι ρόλοι των βακτηρίων και των ιών, οι γιατροί πρέπει να γίνουν πιο ευαισθητοποιημένοι και πιο προσεκτικοί σχετικά με τον αντίκτυπο των φαρμάκων στους μικροβιακούς κατοίκους των εντέρων των ασθενών τους και τον ευρύτατο κατάλογο μακροπρόθεσμων παρενεργειών που μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα.
Όχι μόνο τα μικρόβια είναι πολύ πιο σημαντικά από ό, τι πιστευόταν στο παρελθόν και τα αντιβιοτικά είναι πολύ πιο επικίνδυνα, αλλά ακόμη και η ιδέα των «καλών» και των «κακών» μικροβίων πρέπει να αναθεωρηθεί καθώς οι επιστήμονες ξεδιπλώνουν την πολύπλοκη οικολογία στο μικροσκοπικό έδαφος του ανθρώπινου σώματος. Ορισμένα βακτήρια μπορούν να διαδραματίσουν έναν ζωτικό ρόλο στον έλεγχο της υπερκατανάλωσης τροφής και της παχυσαρκίας, λένε, ωστόσο, σε αφθονία μπορεί να προκαλέσουν απώλεια όρεξης και ανορεξία.
Ως μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος, το μικροβίωμα εγείρει επίσης ερωτήματα σχετικά με το πώς τα στεροειδή φάρμακα που καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα μπορούν να προκαλέσουν περισσότερη βλάβη παρά καλό. Μία μελέτη του 2004 για την τυχαιοποίηση κορτικοστεροειδών μετά από τραυματισμό του κεφαλιού έδειξε ότι τα κορτικοστεροειδή αύξησαν τον κίνδυνο αναπηρίας και θανάτου σε ασθενείς με εγκεφαλικό τραύμα.14
Σε μια μελέτη, ο ανοσολόγος Λόιντ Κάσπερ της Ιατρικής Σχολής του Dartmouth και οι συνεργάτες του έδωσαν αντιβιοτικά ευρέος φάσματος σε ποντίκια με σκλήρυνση κατά πλάκας. Η επακόλουθη μείωση των βακτηριδίων του εντέρου προφύλαξε τα ζώα από την ανάπτυξη της διαταραχής.15 Στη συνέχεια, η ομάδα ανακάλυψε ότι ορισμένα μικρόβια του εντέρου θα μπορούσαν να προσφέρουν ακόμη μεγαλύτερη προστασία από νευρικές βλάβες και μπορεί να έχουν πιθανές εφαρμογές στην σκλήρυνση κατά πλάκας σε ανθρώπους.16
“Έχεις αυτή την ισορροπία που συμβαίνει στο έντερο”, δήλωσε ο Κάσπερ στο The Scientist (1 Νοεμβρίου 2016). “Όσο τα πάντα βρίσκονται σε ισορροπία, υπάρχει ομοιόσταση και όλα είναι εντάξει. Αλλά κάτι συμβαίνει στη διαδικασία της νόσου που αυτή η ισορροπία χάνεται. Εάν μπορέσουμε να οδηγήσουμε το ανοσοποιητικό σύστημα από το έντερο προς τα πάνω και το κάνουμε με θετικό τρόπο, νομίζω ότι αυτό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο όφελος και πολύ λιγότερες παρενέργειες από ότι τα τρέχοντα φάρμακα”.
Πώς διαλέγω ένα προβιοτικό
Η γαστρεντερολόγος Ρόμπιν Τσάτκαν συμβουλεύει να λαμβάνουμε υπόψη τα παρακάτω στοιχεία όταν επιλέγουμε ένα προβιοτικό συμπλήρωμα:
- • Τουλάχιστον 50 εκατομμύρια μονάδες σχηματισμού αποικιών (CFUs), με κυρίαρχα είδη τα Lactobacillus και Bifidobacterium και σφραγίδα στη συσκευασία που πιστοποιεί ότι περιέχει τις επισημανθείσες ποσότητες βακτηριδίων.
- • Τουλάχιστον επτά διαφορετικά συμβατά στελέχη βακτηριδίων.
- • Εντερική επικάλυψη της κάψουλας για να εξασφαλιστεί ότι δεν καταστρέφεται από το στομάχι.
- • Μεγάλη διάρκεια ζωής.
- • Κατά προτίμηση, να διατηρείται στο ψυγείο, που συνήθως σημαίνει καλύτερη ποιότητα.
Οι κύριοι ένοχοι
Όπως συμβαίνει με κάθε οικοσύστημα, η υγεία των μικροβίων δεν αφορά τόσο τα «καλά» όσο και τα «κακά» είδη, καθώς πρόκειται για μία ποικιλομορφία σε ισορροπία. Παρακάτω παρουσιάζονται ορισμένοι μικροβιακοί διαταράκτες που έχουν εντοπιστεί μέχρι τώρα.
Καισαρική τομή
Όσοι γεννιούνται με καισαρική τομή αντί για φυσιολογικό τοκετό, ίσως να έχουν στερηθεί πολλά από τα μικρόβια που θα έπρεπε να έχουν αποκτήσει στο ταξίδι τους μέσω του γεννητικού καναλιού και, αντίθετα, έχουν μεγαλύτερες αποικίες στη βρεφική ηλικία από νοσοκομειακά μικρόβια, όπως τα είδη Staphylococcus, που σχετίζονται με μεταγενέστερη έναρξη άσθματος, με την παχυσαρκία και τη νόσο του Crohn.17
Αντιβιοτικά
Τα αντιβιοτικά είναι σαν βόμβα στο χωριό των μικροβίων. Μια μεμονωμένη θεραπεία κλινδαμυκίνης, για παράδειγμα, μπορεί να αποδεκατίζει την ποικιλομορφία των μικροοργανισμών. Στη συνέχεια, μπορεί να χρειαστούν δύο μήνες για να αρχίσουν να ανακάμπτουν τα είδη και έως δύο χρόνια για να επιστρέψουν πλήρως στα επίπεδα που ήταν πριν την αντιβιοτική θεραπεία.18
Άλλες μελέτες για απλή θεραπεία με σιπροφλοξασίνη και κλινδαμυκίνη έδειξαν ότι και οι δύο οδήγησαν σε μακροχρόνιες μικροβιακές αλλοιώσεις, μειώνοντας το παραπροϊόν των μικροβίων, το οποίο καταπολεμά τη φλεγμονή και τον καρκίνο, ενισχύει την επιθηλιακή άμυνα και ρυθμίζει την κινητικότητα του εντέρου, προκαλώντας μόνιμες αλλαγές των οποίων οι συνμέπειες παραμένουν άγνωστες.19
Φάρμακα
Τα αντιόξινα και οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (PPIs), που συνταγογραφούνται για παλινδρόμηση και δυσπεψία, αποδυναμώνουν τα οξέα του στομάχου που προστατεύουν κανονικά από παθογόνους παράγοντες όπως το C. difficile και μήκυτες όπως ο Κάντιντα.20
Τα κορτικοστεροειδή, τα αντιφλεγμονώδη όπως οι ουσίες πρεδνιζόνης και οι παράγοντες χημειοθεραπείας, που χρησιμοποιούνται για την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος, συνδέονται με διαταραχή του μικροβιώματος.21
Τα εμβόλια μπορούν να διαταράξουν τη μικροχλωρίδα του σώματος με πολλούς και απρόβλεπτους τρόπους. Οι επιστήμονες το ονομάζουν «αντικατάσταση στελέχους παθογόνου που προκαλείται από εμβόλια». Αυτό είναι καλά τεκμηριωμένο με διάφορους τύπους εμβολίων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων κατά του μηνιγγιόκοκκου, του ροταϊού και του πνευμονιόκοκκου, αφήνοντάς μας ευάλωτους σε υπεραναπτύξεις παθογόνων που ήταν κάποτε σπάνια και τώρα είναι πιθανόν πιο επικίνδυνα από εκείνα για τα οποία εμβολιάστηκαν.22
Στρες
Μια σημαντική διεθνής μελέτη διαπίστωσε ότι το άγχος μπορεί να αλλάξει την έκκριση βλέννας και άλλων αμυντικών παραγόντων που ρυθμίζουν τη μικροβιακή χλωρίδα στο στομάχι και το έντερο που με τη σειρά του επηρεάζει τον αριθμό και την ποικιλία των μικροβίων στο πεπτικό σύστημα.23
Διατροφή
Μια μελέτη-ορόσημο από ιταλούς ερευνητές κατέδειξε τις επιπτώσεις της διατροφής, συγκρίνοντας τα μικρόβια εντέρου των παιδιών στη Φλωρεντία της Ιταλίας με εκείνα στην αγροτική Μπουρκίνα Φάσο. Και οι δύο ομάδες είχαν παρόμοια μικρόβια στην παιδική ηλικία και όλα τα παιδιά είχαν θηλάσει. Αλλά όταν προχώρησαν στην τοπική διατροφή (τα παιδιά στην Ιταλία άρχισαν να τρώνε τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά / υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, ενώ τα παιδιά στην Αφρική κατανάλωναν φυτικές τροφές από όσπρια και λαχανικά) εμφανίστηκαν μείζονες αλλαγές στο μικροβίωμα του καθενός.
Τα παιδιά στην Ιταλία είχαν λιγότερα είδη και περισσότερα μικρόβια που σχετίζονταν με την παχυσαρκία, τη διάρροια και τις αλλεργίες, ενώ τα παιδιά της Αφρικής είχαν μια πολύ πιο ποικιλόμορφη συλλογή μικροβίων, με μεγαλύτερο αριθμό εκείνα που σχετίζονται με την καταπολέμηση της φλεγμονής.24
Αλκοόλ
Η έντονη κατανάλωση αλκοόλ έχει συσχετιστεί με μετατοπίσεις πληθυσμών μικροβίων στο λεπτό έντερο. Και τώρα μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι ακόμη και μέτριες ποσότητες – μόνο ένα ποτήρι κρασί την ημέρα για τις γυναίκες και δύο για τους άνδρες – μπορούν επίσης να αλλάξουν το μικροβίωμα.25
Τεχνητά γλυκαντικά
Τα τεχνητά γλυκαντικά χαμηλής ή καθόλου θερμιδικής αξίας έχουν συσχετιστεί με μικροβιολογικές αλλαγές που μπορούν να οδηγήσουν σε δυσανεξία στη γλυκόζη, έναν πρόδρομο του διαβήτη.26
Πώς να κρατήσετε τα μικρόβιά σας υγιή
Το πεδίο του εγκεφάλου-ανοσοποιητικού συστήματος-εγκεφάλου είναι ακόμη σε νηπιακό στάδιο. Ωστόσο, είναι σχεδόν σίγουρο ότι ένα υγιές εντερικό μικροβίωμα – που χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία ισορροπημένων ειδών – μπορεί να προστατεύσει από ασθένειες. “Όλες οι ασθένειες αρχίζουν στο έντερο”, αναφέρει ο Ιπποκράτης.
Υπάρχει ένα αυξανόμενο σώμα έρευνας που τεκμηριώνει την ικανότητα των προβιοτικών, των πρεβιοτικών (τροφή για βακτήρια) και ορισμένων τροφίμων να ομαλοποιούν ένα μικροβίωμα εκτός ισορροπίας και ίσως επίσης να θεραπεύουν ασθένειες.
Ακόμη και εκείνοι στην ψυχιατρική που συνήθως θεραπεύουν ασθενείς με ψυχοτρόπα φάρμακα αρχίζουν να βλέπουν τα προβιοτικά με τον ίδιο τρόπο, αναφέροντάς τα ως «ψυχοβιοτικά».27
Η έρευνα για το μικροβίωμα περιλαμβάνει πολλές μελέτες για την ικανότητα των προβιοτικών να αντιμετωπίζουν νευρολογικές ασθένειες. Όμως η έρευνα είναι ακόμα στα πρώτα της στάδια, οπότε δεν έχει ακόμη καθοριστεί η επιλογή των προβιοτικών ειδών και οι βέλτιστες δόσεις και χρονικά διαστήματα για κάθε νευρολογικό πρόβλημα και κάθε ασθενή.28
Φαίνεται επίσης ότι η μικροβιακή υγεία είναι ένας άλλος παράγοντας και η συσχέτιση μικροβίων με φάρμακα δεν είναι τόσο απλή όσο ακούγεται – αν και μπορεί να είναι πολύ λιγότερο επικίνδυνη από τη χρήση χημικών ουσιών.
Οι περισσότερες μελέτες σχετικά με την επίδραση των φιλικών βακτηρίων σε ασθένειες του εγκεφάλου και του ΚΝΣ έχουν εξετάσει μόνο κάποια είδη Lactobacillus και Bifidobacterium. Μερικοί ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει εμπορικά διαθέσιμα που δείχνουν ότι βελτιώνουν τις γαστρεντερικές διαταραχές όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Αυτά τα προϊόντα γενικά απαιτούν ψύξη για να διατηρήσουν την αποτελεσματικότητά τους.
Όπως συμβαίνει με το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, ίσως ο χειρισμός του περιβάλλοντος μικροβίων και ο έλεγχος των τροφών που τρώνε – με την αλλαγή των τροφών που καταναλώνετε – είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος δημιουργίας ενός διαφορετικού μικροβιώματος.
Σε μια ανασκόπηση του 2016, δύο ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας στην Ιταλία δήλωσαν ότι «οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι συνήθως αποτυγχάνουν να εκτιμήσουν τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει το φαγητό στην κατάσταση των ασθενών τους».
Αυτό οδήγησε τους ερευνητές να αναδείξουν στην επιστημονική βιβλιογραφία ότι οι πρωτεΐνες (γλουτένη) στο κριθάρι, τη σίκαλη και ιδιαίτερα το σιτάρι κάνουν το έντερο περισσότερο διαπερατό, ενθαρρύνοντας τη μετανάστευση μορίων τροφής σε απρόσμενες θέσεις και την απελευθέρωση όμοιων με οπιοειδή ενώσεων στον εγκέφαλο, προκαλώντας έτσι διανοητική διαταραχή.
Όπως καταλήγει η μελέτη, μια “δίαιτα χωρίς δημητριακά, αν και δύσκολο να διατηρηθεί, θα μπορούσε να βελτιώσει την ψυχική υγεία πολλών και να είναι μια πλήρης θεραπεία για άλλους”.29
Βιβλιογραφικές αναφορές
1 J Exp Med, 2016; DOI: 10.1084/jem.20151345
2 PLoS One, 2011; 6: e23277
3 BMC Med, 2016; 14: 173
4 Morphologie, 2016; 100: 75–84; Mucosal Immunol, 2014; 7: 589–601
5 PLoS One, 2016; 11: e0145878
6 J Neurosci, 2016; 36: 7428–40
7 Sci Rep, 2016; 6: 28484
8 Gut Microbes, 2015; 6: 207–13; PLoS One, 2013; 8: e76993
9 PLoS One, 2009; 4: e7125
10 Neurogastroenterol Motil, 2013; 25: 713–9
11 Med Hypotheses, 2014; 82: 163–6
12 mSystems, 2016; 1. pii: e00105–16
13 Mov Disord, 2015; 30: 350–8
14 Crit Care, 2005; 9: E21
15 J Immunol, 2009; 183: 6041–50
16 J Immunol, 2010; 185: 4101–8
17 MC Pregnancy Childbirth, 2016; 16: 338
18 Microbiology, 2010; 156: 3216–23
19 Proc Natl Acad Sci U S A, 2011; 108 suppl 1: 4554–61
20 Dis Esophagus, 2016; 29: 479–83
21 Inflamm Bowel Dis, 2015; 21: 963–72
22 J R Soc Interface, 2008; 5: 3–13
23 Gut, 2013; 62: 159–76
24 Proc Natl Acad Sci U S A, 2010; 107: 14691–6
25 Dig Dis Sci, 2013; 59: 638–44
26 Nature, 2014; 514: 181–6
27 Biol Psychiatry, 2013; 74: 708–9
28 J Transl Med, 2016; 14: 298
29 Front Hum Neurosci, 2016; 10: 130
