Η λεμονιά μέσα από την μυθολογία & την λαογραφίας, του Όμηρου Ερμίδη - The lemon tree through the mythology & folklore, by Homer Ermidis - L'albero del limone attraverso la mitologia e il folclore - di Omero Ermides

Η λεμονιά είναι αυτοφυής εις την Μικρά Ασία, δηλαδή σε καθαρά αρχαία ελληνικά εδάφη όπου από εκεί μεταφέρθηκε εις την σημερινή κυρίως Ελλάδα.Εδώ υπάρχει ένας μύθος από την αρχαιότητα, Ο Μύθος της Λεμονιάς.

Ήταν κάποτε ένα όμορφο δέντρο. Αυτό το δέντρο ήταν φουντωτό και είχε  πολύ γλυκούς και ωραίους ροδοκόκκινους καρπούς. Όποιος περνούσε από εκεί σταματούσε και το θαύμαζε. Το δέντρο που έβλεπε στα μάτια όλων τον θαυμασμό καμάρωνε και άρχισε να το παίρνει πάνω του. Σιγά - σιγά έγινε ένα πολύ φαντασμένο  και κακό δέντρο. Σκέφτηκε να μην ξαναφήσει κανέναν να κόψει τους καρπούς του. Και αποφάσισε να  βγάλει στα  κλαδιά του μεγάλα και δηλητηριώδη αγκάθια για να μην μπορεί να το πλησιάσει κανείς.  Οι καρποί του σάπιζαν και έπεφταν κάτω άχρηστοι πια αφού τα κρατούσε πάνω μέχρι να χαλάσουν τελείως. Όποιοι περαστικοί δοκίμαζαν να κόψουν από τους όμορφους αυτούς καρπούς αμέσως τους τρύπαγε με τα αγκάθια του και τους έπρηζε το χέρι με το δηλητήριο του. Μια μέρα πέρασε από εκεί η Θεά της σοφίας, η Αθηνά και κάθισε  δίπλα από το όμορφο δέντρο και το κοίταζε. Ένα παιδί που έπαιζε εκεί κοντά θέλησε να κόψει ένα φρούτο για να φάει. Το κακό και αλαζονικό δέντρο έβγαλε αμέσως τα αγκάθια του και τρύπησε με δύναμη το παιδί. Το παιδάκι τρόμαξε όταν είδε το μικρό του χεράκι να τρέχει αίμα, αλλά και  από τον πόνο  που ένοιωσε με το τσίμπημα. Όταν άρχισε το χέρι να πρήζεται έβαλε τα κλάματα. Η θεά Αθηνά μεταμορφώθηκε τότε σε μια γριούλα και πήγε κοντά του. Σώπα, του λέει παιδάκι μου δώσε μου το χεράκι σου να του βάλω μια αλοιφή με βότανα και θα σου περάσει αμέσως. Πράγματι το φάρμακο έδρασε αμέσως, το αίμα σταμάτησε όπως και ο πόνος και το πρήξιμο από το τσίμπημα έφυγε. Το παιδί ανακουφίστηκε και τράβηξε τον δρόμο για το σπίτι του. Η γριά τώρα πήγε κάτω από το δέντρο και άρχισε να του μιλάει. Άφησε με να κόψω δέντρο από τους καρπούς σου, πεινάω του είπε. Το δέντρο άρχισε να γελάει δυνατά και να λέει, σιγά να μην δώσω σε μια τόσο άσχημη γριά να φάει τον όμορφο καρπό μου. Και σε ποιόν δίνεις τον καρπό σου δεντράκι μου;

 Ρώτησε πάλι η γριούλα, αν ήμουν όμορφη θα με άφηνες να κόψω; Όχι βέβαια απάντησε με θράσος το φαντασμένο δέντρο, δεν κάνω τους καρπούς και τους φροντίζω τόσο  πολύ για να τους κόβετε εσείς.

Η γριούλα θύμωσε πολύ και χτύπησε κάτω το μπαστουνάκι που κρατούσε. Αμέσως μεταμορφώθηκε σε μια όμορφη κοπέλα που δεν ήταν άλλη από την Θεά Αθηνά. Φαντασμένο δέντρο από σήμερα θα αλλάξεις καρπούς και από γλυκούς θα βγάζεις ξινούς και το χρώμα τους θα είναι πράσινο σαν την κακία σου και μετά θα κιτρινίζει όπως το μίσος σου, του είπε και εξαφανίστηκε. Το δέντρο μετά την κατάρα άρχισε να μεταμορφώνεται, έπεσαν όλα τα αγκάθια του και οι καρποί του έγιναν πράσινοι και όταν ωρίμαζαν κίτρινοι.

  Μια μέρα πέρασε ένας χωρικός και βλέποντας το περίεργο αυτό δέντρο, έκοψε ένα καρπό και το δοκίμασε. Μόλις το έφαγε ξινίστηκε πολύ και το έφτυσε αμέσως. Το δέντρο άρχισε να κλαίει ήταν απαρηγόρητο. Τα φυλλαράκια του άρχισαν να μαραζώνουν και να κιτρινίζουν από την στεναχώρια του. Έφτασε κοντά στον θάνατο και όλη την ώρα έλεγε πόσο πολύ μετάνιωσε, που ήταν κακό και δεν άφηνε τους ανθρώπους να φάνε τους όμορφους καρπούς τους. Είχε βλέπετε καταλάβει και μετάνιωσε για την αλαζονεία του. Η Θεά Αθηνά είδε ότι μετανόησε και ένα πρωΐ πάει κοντά του και του λέει, επειδή είδα ότι μετάνιωσες θα σου φτιάξω λιγάκι τους καρπούς σου. Από τώρα και στο εξής θα βγάζεις ένα πολύ ωραίο άρωμα που θα ξεχωρίζει από των άλλων δένδρων τα αρώματα. Θα σε ονομάσω Λεμονιά που θα πει μετανιωμένος στην γλώσσα των Θεών και θα γίνεις ξακουστή παντού. Όλοι οι άνθρωποι θα θέλουν τους καρπούς σου. Τα φαγητά τους θα τα νοστιμίζουν οι καρποί σου. Πράγματι το λεμόνι το δοκίμασε  για πρώτη φορά πειραματικά, μια γυναίκα στο φαγητό της επειδή είχε ωραία μυρωδιά, ήταν μια σούπα και της πήγαινε πολύ ο χυμός του λεμονιού. Όσοι έφαγαν από αυτή την σούπα τρελλάθηκαν από την νοστιμιά. Και έτσι γρήγορα μαθεύτηκε η χρήση του δέντρου λεμονιά. Όλοι οι άνθρωποι έκοβαν και αγόραζαν τα λεμόνια. Ταξίδεψε σε όλη την γη η φήμη του δέντρου με τους ωραίους και ωφέλιμους καρπούς. Και έτσι άρχισαν να το φυτεύουν στους κήπους και στα χωράφια αφού έγινε απαραίτητο  πια στους ανθρώπους. Η λεμονιά τώρα ήταν χαρούμενη που έγινε επιτέλους ένα χρήσιμο και αγαπημένο δέντρο για όλους.

  Η λεμονιά ήτο ιερό δένδρο του Διός & Ηλίου & ο καρπός  του Άρεως.

  Είναι δένδρο αναστήματος 3-5 μέτρων με κορμό ευθύ ο οποίος φέρει μακριά κλαδιά. Τα φύλλα της είναι ωοειδή, επιμήκη, οξύληκτα, αναλόγως των ποικιλιών της, εναλλασσόμενα και βαθειά πράσινα εις την άνω επιφάνεια και ανοικτά πράσινα εις την κάτω. Τα άνθη της είναι λευκά, ο δε καρπός είναι το λεμόνι που είναι ωοειδής λείος ή ανώμαλος εξωτερικά με ωραίο κίτρινο χρώμα. Η ανθοφορία της είναι Απρίλιο με Μάϊο και οι καρποί της συλλέγονται τον χειμώνα.

Τα κυριώτερα είδη της λεμονιάς είναι:

α] η λεμονέα η αγρία η οποία διακρίνεται δια τα αγκαθωτά της φύλλα και τον ωοειδές καρπό της.

β] η λεμονέα η κιτροειδής, όπου απαντάται εις την πατρίδα μας εις την Πελοπόννησο κυρίως με την λαϊκή ονομασία κιτρολεμονιά.

γ] η λεμονέα η ελληνική η οποία είναι και η περισσότερο διαδεδομένη εις την πατρίδα μας. Το ύψος της φθάνει τα 3-4 μέτρα και φέρει ευμεγέθη καρπό και όξινο γεύση.

δ] η λεμονέα η αυλακωτή με την λαϊκή ονομασία σκαραμαγκάς, &

ε] η λεμονέα η νόθος με την λαϊκή ονομασία λεμονοπορτοκαλέα. Υπάρχουν δε και πολλά υποείδη των προαναφερομένων. Πολλαπλασιάζεται δια σπόρου, αλλά τα εκ του σπόρου προερχόμενα δενδρύλλια τείνουν προς τον άγριον τύπο και με το ριζικό τους σύστημα ευπαθέστερο της νερατζιάς. Δια τούτο χρησι-μοποιείται ο εμβολιασμός  δια βλαστάνοντος ή κοιμωμένου ενοφθαλμισμού, της λεμονιάς επί δενδρυλλίων νερατζιάς όπως επίσης χρησιμοποιείται ως ενδιάμεσο εμβόλιο η πορτοκαλιά. Ευδοκιμεί σε περιοχές όπου δεν προσβάλ-λονται από ανέμους και όχι χαμηλής θερμοκρασίας και δι αυτό καλλιεργείται εις την πατρίδα μας, εις τα νησιά του Αιγαίου πελάγους, την Κρήτη και τα νοτιοδυτικά μέρη της Πελοποννήσου. Εις την υπόλοιπη Ελλάδα ευδοκιμεί αρκεί το σημείο που θα φυτευτεί να είναι απάγκιο.

  Ο λαός μέσα από το δημοτικό μας τραγούδι τίμησε την λεμονιά, μερικά από αυτά είναι τα κάτωθι:

Κοντούλα λεμονιά:

Κοντούλα λεμονιά

Μωρή κοντού- μωρή κοντούλα λεμονιά
Με τα πολλά λεμό- λεμόνια Βυσσανιώτισσα,
σε είδα ψες κι αρρώστησα
και το γιατρό δε φώναξα.
Πότε μικρή; Πότε μικρή μεγάλωσες
και πέταξες κλωνά- κλωνάρια Βυσσανιώτισσα.
Χαμήλωσε, χαμήλωσε τους κλώνους σου
να κόψω ένα λεμό- λεμόνι Βυσσανιώτισσα.
Για να το στύ- για να το στύψω να το πιω
Να μου διαβούν οι πό- νοι πόνοι Βυσσανιώτισσα. (109a)

Και σε μια άλλη παραλλαγή

η Κοντούλα η λεμονιά:

Μωρη κοντού- μωρη κοντούλα λεμονιά,
Με τα πολλά λεμό- λεμόνια, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησσα
και το γιατρό δε φώναξα.
Πότε μικρή, πότε μικρή μεγάλωσες;
Κι έγινες για στεφά - στεφάνι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησσα
και το γιατρό δε φώναξα.
Χαμήλωσε, χαμήλωσε τους κλώνους σου,
να κόψω ένα λεμό - λεμόνι, Βησσανιώτισσα,
Σε φίλησα κι αρρώστησσα
και το γιατρό δε φώναξα.
Για να το στύ - για να το στύψω να το πιω,
να μου διαβούν οι πό - οι πόνοι, Βησσανιώτισσα,
σε φίλησα κι αρρώστησσα
και το γιατρό δε φώναξα. (110a)

Δυό λεϊμόνια σε μία κλάρα

Δυό λεϊμόνια σε μία κλάρα
τα είδα, μ' έπιασε λαχτάρα,
κι άλλα δυό σε μία μικρούλα
τα είδα, μ' έπιασε τρεμούλα,
το είπα του περιβολάρη
μα δε μου 'κανε τη χάρη.

Λεμονιά με τα λεμόνια
Λεμονιά με τα λεμόνια
και με τα χρυσά σου κλώνια
καν' τα σκάλα να πατήσω,
ν' ανεβώ να τα τρυγήσω,
να τα φτιάξω μία σαλάτα,
δε σ' αρνιέμαι μαυρομάτα.

Και το ποντιακό η Λεμόνα

Λεμόνα

Σίτ’ επέγνα ομάλια ομάλια
είδα ορμάνια και λιβάδ[ε]α
είδα ορμάνια και λιβάδ[ε]α
και σην άκραν τρέσ’ πεγάδιν.
Και ση πεγαδί την άκραν
έστεκε δέντρον και μέγαν
έστεκε δέντρον και μέγαν
σα νεράντζα φορτωμένον.
Έπλωσα να παίρω έναν
εχολιάστεν η Λεμόνα
και τη ηλ’ η μάνα εκούξεν
ντο λαλείς ναι χεληδόνα;
Ντό χολιάσκεσαι Λεμόνα;
γιαμ ετσάκωσα κλαδόπον;
γιαμ ετσάκωσα κλαδόπον
γιαμ εμάρανα φυλλόπον;
Κι αν ετσάκωσα κλαδόπον
να τσακούται το χερόπο μ’
κι αν εμάρανα φυλλόπον
να μαραίνεται το ψυόπο μ’.
Ο ήλεν μαραίν’ φυλλόπα
κι αέραν τσακών κλαδόπα.

Τέλος η Λεμονιά:

Τα λεμόνια είναι δυο, έβγα, κόρη μ', να σε διώ.

Τα λεμόνια είναι τρία, πήρα έμορφη κυρία.

Τα λεμόνια τέσσερα, γώ νεσένα τα' έσυρα.

Τα λεμόνια είναι πέντε, άναψε κερί και φέγγε.

Τα λεμόνια ενε εξ, άναψε κερί κι ας φέξ' .

Τα λεμόνια εν' εφτά, επαθέμεν τα κι αυτά.

Τα λεμόνια εν' εννιά, γύρευε γυναίκα νια.

Τα λεμόνια εν' ένδεκα, να περπατής σαν πέρδικα. (111a)

  Αν κάτι από τον Πόρο είναι πολύ γνωστό σ όλη την Ελλάδα, για να μην πούμε σ ολόκληρο τον Κόσμο, είναι το Λεμονοδάσος. Όπως αναφέρεται σε γραπτές πηγές πριν την επανάσταση του 1821 χρόνια εγίνοντο εξαγωγές λεμονιών, από δένδρα που υπήρχαν στο Λεμονοδάσος, στην Τροιζήνα αλλά και στην Καλαυρία. Αναφέρεται συγκεκριμένα, ότι πριν από το 1750 εκκαλιεργούντο λεμονιές  στο Λεμονοδάσος, στο Δαμαλά, στη Φούσα και στη Βαγιονιά. Γύρω στα 1800 εγίνοντο εξαγωγές στη Θεσσαλονίκη,  στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη κι αλλού. Το 1828 που επισκέφθηκε το Λεμονοδάσος ο Χάρτλυ, μαζί με τον αγωνιστή Κωνσταντή Λογοθέτη - Δουζίνα, υπολογίστηκε ότι υπήρχαν 10.000 λεμονόδεντρα που παρήγαγαν 8 εκατ. κομμάτια λεμόνια. Αργότερα οι λεμονιές αυξήθηκαν και φυσικά η παραγωγή. Για πολλά χρόνια οι λεμονιές ήσαν χρυσορυχείο, αφού το λεμόνι είχε  ιδιαίτερη αξία και τιμή. Και πλούτος για τον Πόρο.

  Κατά την επιδημία του Δαγγείου πυρετού [1920] χρησιμοποιήθηκε  ως φάρμακο. Η αξία του ήτο υψηλή ως τα μεταπολεμικά  χρόνια 1950-1960, και εγίνοντο μεγάλες εξαγωγές στην τότε Σοβιετική Ένωση, την Γερμανία και αλλού. Εκτεταμένη λεμονοκαλλιέργεια υπήρχε γύρω στα 1830 και στην Καλαυρία, στην πίσω πλαγιά από το Μοναστήρι, Φούσα – Βαγιονιά. Εκεί όπου καταγράφηκε και ο οικισμός Αγροκήπια – αν δεν πρόκειται για τον οικισμό του Λεμονοδάσους.

  Σήμερα [2019] η λεμονοπαραγωγή έχει εγκαταλειφθεί. Το 1873, τα δένδρα του γραφικού Λεμονοδάσους προσβλήθηκαν από «κομίαση» η οποία το κατέστρεψε ολόκληρο. Ξαναφυτεύτηκε το 1882, με την συνδρομή του Δήμου, επί δημάρχου Καραμάνου. Στην είσοδο του Λεμονοδάσους, πλάϊ στον Αγιο Σεραφείμ υπάρχει η επιγραφή: «Τόδε λεμονοδάσος αριθμούν υπέρ τας 20.000 υψικόμων λεμονέων προσεβλήθη το 1873. Υπό κομιάσεως ενσκηψάσης το πρώτον εν Δαμάλα το 1869. Ανεφυτεύθη δε συνδρομή του δήμου εν έτει 1882-1883 δια νερατζοφύτων». Σήμερα, περίπου 160 [το 2011 όπως αναφέρει ο Κουτούζης εις την ιστοσελίδα του. (112a) Χρόνια μετά την πρώτη  δενδροφύτευση, την άνοιξη το Λεμονοδάσος εξακολουθεί να ευωδιάζει, αλλά παράλληλα και να αργοπεθαίνει. Αν και έχει ανακηρυχθεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ  ως τοπίο φυσικού κάλλους. Τώρα πάλι [2003] με τη συνθήκη ΡΑΜΣΑΡ επιδιώκεται η αναζωογόνησή του. Ολόκληρη η επαρχία Τροιζηνίας είναι ιδιαίτερου φυσικού κάλλους  [Φ.Ε.Κ. 849/8/25-9-79]. Οι 25.000 λεμονιές ξεραίνονται σιγά- σιγά και δεν ξαναφυτεύονται. Οι περισσότεροι ιδιοκτήτες τους τα έχουν εγκαταλείψει, αφού η συγκομιδή είναι αντιοικονομική. Κι αφού «τα δέντρα πεθαίνουν όρθια», το Λεμονοδάσος γίνεται οικόπεδα. Δεκάδες σπίτια, σπιτάκια και βίλες  ξεφυτρώνουν κάθε τόσο ανάμεσα στις λεμονιές. Το δάσος γίνεται οικισμός.  

   Ο λαός μας λέγει παροιμίες και εκφράσεις με τη λεμονιά: Το πέταξε σα στυμμένη λεμονόκουπα. Το λεμόνι, ένα θαυματουργό προϊόν κατά του καρκίνου και όχι μόνον έχει την ικανότητα να σκοτώνει καρκινογόνα κύτταρα. Είναι 1.000 φορές ισχυρότερο από την χημειοθεραπεία, η οποία καταστρέφει και τα υγιή [διότι δεν μπορεί να κάμει διάκριση μεταξύ άρρωστου και μη]. Γιατί πρέπει να αποδεχθούμε αυτό; Διότι υπάρχουν φαρμακευτικοί οργανισμοί οι οποίοι ενδιαφέρονται να ανακαλύψουν μόνο συνθετικές ουσίες, που να τους επιτρέπουν να αποκτήσουν κέρδη φανταστικά! Πρέπει να γνωρίζουμε ότι είναι χρήσιμο να πιεί κανείς ένα χυμό λεμονιού για την πρόληψη της ασθένειας. Η γεύση του είναι ευχάριστη, γι αυτό άμα υπάρχει κήπος πρέπει να έχει σε μια μεριά της μια λεμονιά. Όλα τα μέρη της είναι ωφέλιμα. Πόσα άτομα πεθαίνουν ενώ το μυστικό αυτό παραμένει φυλαγμένο, για να μην θέσει σε κίνδυνο τα υπερκέρδη των φαρμακευτικών εταιρειών;

  Η λεμονιά είναι χαμηλή, δεν καταλαμβάνει μεγάλο χώρο. Ο καρπός της είναι κιτρικό προϊόν και το σημαντικότερο είναι τα ισχυρά αντικαρκινογόνα αποτελέσματά του. αλλά και εάν του αποδίδονται περισσότερες ιδιότητες, σημαντικότερο είναι η δράση του πάνω σε κύστες και σε όγκους. Το φυτό αποτελεί μια θεραπευτική αγωγή για τον καρκίνο, δοκιμασμένο σε καρκίνους όλων των μορφών. Υπάρχουν ορισμένοι που το συνιστούν για όλες τις μορφές του καρκίνου. Επίσης θεωρείται σαν ένα αντιμικροβιακό παράγοντα ευρέως φάσματος, κατά των μολύνσεων των βακτηριδίων και των όγκων, ικανό στην καταπολέμηση των εσωτερικών παρασίτων και σκουληκιών και ρυθμιστή της υψηλής αρτηριακής πιέσεως. Είναι αντικαταθλιπτικό και καταπολεμά το άγχος και τις νευρικές διαταραχές. Καταστρέφει τα καρκινογόνα κύτταρα 12 τύπων καρκίνων, συμπεριλαμβανομένων, του εντέρου κολον, του στήθους, του προστάτου, των πνευμόνων και του παγκρέατος. Τα χημικά συστατικά του δένδρου κατέδειξαν ότι δρα 1.000 φορές καλύτερα στην επιβράδυνση αναπτύξεως των καρκινογόνων κυττάρων από το φαρμακευτικό προϊόν Adriamycin, ένα χημικοθεραπευτικό φαρμακευτικό προϊόν που χρησιμοποιείται συνήθως σε όλο τον κόσμο. Το πλέον εντυπωσιακό αυτής της θεραπείας είναι ότι με τον εξαγόμενο χυμό λεμονιού καταστρέφονται μόνο καρκινογόνα κύτταρα και δεν επιδρά στα υγιή όπως κάμει η χημειοθεραπεία. Από το Ινστιτούτο των Επιστημών Υγείας, LLC 819N, CHARLES Street, Βαλτιμόρη, MD 1201 και την ιστοσελίδα : (113a)

  Υπάρχει μια συνταγή που βοηθά όσους έχουν ηπατικά προβλήματα, μας το

δίνει η λαϊκή ιατρική. Υλικά: 1]Βούτυρο γιδίσιο, από γνωστό σας τσοπάνη για σιγουριά. 2] Λεμόνια. 3] Αγνό μέλι από γνωστό σας μελισσοκόμο. 4] Άρτος ολικής αλέσεως από ζειά [σίκαλη].Κάθε πρωΐ, τρώμε μια φέτα άρτου ολικής αλέσεως, αφού την αλείψουμε καλά με βούτυρο και βάλουμε πάνω μπόλικο μέλι. Κατόπιν στύβουμε ένα λεμόνι και το πίνουμε, διαλυμένο σε ένα ποτήρι νερό, για δέκα ημέρες. Μια εβδομάδα μετά επαναλαμβάνουμε για άλλες δέκα ημέρες. Συνεχίζουμε αυτή τη διατροφή με τον ίδιο ρυθμό για τρεις μήνες.

Κάνουμε ένα διάλειμμα ενός μηνός και συνεχίζουμε.

Απόσπασμα από νέο βιβλίο «Η χλωρίδα μέσα από την μυθολογία 7 την λαογραφίας» 2019 – Όμηρος Ερμίδης

https://ygeiaerwtaspsyxikhygeia.blogspot.com/ 

-  Επιτρέπεται η αναδημο-σίευση του περιεχομένου της ιστοσελίδας εφόσον αναφέρεται ευκρινώς η πηγή του και υπάρχει ενεργός σύνδεσμος (link). Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ

Ορισμένα αναρτώμενα από το διαδίκτυο κείμενα ή εικόνες (με σχετική σημείωση της πηγής), θεωρούμε ότι είναι δημόσια. Αν υπάρχουν δικαιώματα συγγραφέων, παρακαλούμε ενημερώστε μας για να τα αφαιρέσουμε. Επίσης σημειώνεται ότι οι απόψεις του ιστολόγιου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου. Για τα άρθρα που δημοσιεύονται εδώ, ουδεμία ευθύνη εκ του νόμου φέρουμε καθώς απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των συντακτών τους και δεν δεσμεύουν καθ’ οιονδήποτε τρόπο το ιστολόγιο.